De mensheid is een sprinkhanenplaag die de aarde opeet, dat weet ik nu, dankzij het boek Ecologica van Hans Meek. Vertwijfeld vraag ik mij af of ik als individuele sprinkhaan nog iets kan doen? Behalve stoppen met vliegen, voortplanten en vreten?
In Ecologica toont Hans Meek vrij overtuigend aan dat we met teveel mensen op aarde leven en met elkaar teveel consumeren. Dankzij de beschikbaarheid van fossiele brandstoffen kunnen we een hogere voedselproductie halen dan mogelijk op basis van de beschikbare natuur. Als de fossiele brandstoffen opraken hebben we een probleem. Duurzame energie is niet toereikend als alternatief. Wind, zon- en waterkracht kunnen niet de energie leveren die we nu uit fossiele brandstoffen halen en hebben bovendien niet de power waarmee we het materiaal kunnen maken waarmee we de energie kunnen winnen en distribueren. Afgezien daarvan is het zeer de vraag of we de vervuiling en klimaatopwarming kunnen stoppen voordat de natuur zodanig ontregeld is dat er onherstelbare rampen gebeuren. Tot overmaat van ramp is ons hele economische stelsel ingericht op het principe van oneindige groei. Matiging vergt een fundamenteel andere inrichting van economie en maatschappij.
Ecologisch gezien zijn we daarmee beland in het dilemma van de sprinkhanenplaag. Als de populatie doorgaat met zich voortplanten en het beschikbare voedsel opeten, komt er al gauw een moment waarop er niets meer over is en alle sprinkhanen zullen sterven. Als de sprinkhanen zich op wonderbaarlijke wijze opeens als rationele wezens zouden gaan gedragen en stoppen met grootschalige voortplanting, dan zou er ruimte blijven voor een kleine groep sprinkhanen, maar ook dan zou het grootste deel van de sprinkhanen sterven. Meek concludeert zelf ook dat dit geen keus is. Zelfs al zouden de sprinkhanen in staat zijn zich te matigen dan nog zou iedere sprinkhaan afzonderlijk denken: na mij de zondvloed. Het enige positieve aan het sprinkhanenplaagdilemma is dat het zichzelf oplost. Het evenwicht is niet duurzaam, de sprinkhanen sterven hoe dan ook uit.
Voor de mensheid is dat wel een beetje jammer. En ik moet eerlijk zeggen dat dit toekomstscenario mij een tijd lang behoorlijk ontmoedigde. Vooral omdat het zo plausibel en realistisch is. Het toekomstperspectief wordt bovendien door meerdere deskundigen gedeeld. Ook vanuit heel andere disciplines zoals de historicus Philipp Blom in Wat er op het spel staat.
Toch heb ik als opstandige sprinkhaan – voor ik de pijp uitga – nog wel enige bedenkingen.
De eerste is een strohalm die al door velen wordt aangegrepen: we weten niet wat de technologische vooruitgang ons nog brengt. Misschien slagen we er wel in om op tijd alternatieve energiebronnen te vinden zoals kernfusie. Dit is – ik geef het toe – een heel zwak strohalmpje. De huidige economische en politieke machtsverhoudingen en de prioriteit van investeringen bieden weinig hoop.
De tweede bedenking is waarschijnlijk steekhoudender. De geschiedenis is fundamenteel onvoorspelbaar. Positieve ontwikkelingen zoals de val van de muur en het Wirtschaftswunder, maar ook negatieve gebeurtenissen zoals de twee wereldoorlogen laten zich niet of nauwelijks voorspellen. Oorlogen, natuurrampen of andere ingrijpende gebeurtenissen kunnen de mondiale situatie binnen een paar jaar compleet veranderen.
De derde bedenking is moreel-psychologisch. We hebben als mensen de mogelijkheid om onze situatie te overzien en te proberen die te verbeteren. Sterker nog: we kunnen niet anders. We zijn geen sprinkhanen 1
De vergelijking met de sprinkhanen gaat mank, want er is geen sprinkhaan die na een veldje leeggevreten te hebben hier spijt van heeft terwijl de mens nogal zeurt over zijn verworven welvaart of zoals de bekende filosofe Igna Wladinovka al jarengeleden poneerde: de mens ervaart de toekomst ten onrechte als deel van zijn eigen leven en zal daarom nooit van zijn eigen verworvenheden kunnen genieten.
Goede quote van Wladinovka. Interessante filosoof ook.
Maar inderdaad. Gelukkig gaat de vergelijking mank.
Zoals de bekende dichter Daniil Dandan schreef:
“De sprinkhaan is een weerzinwekkend beest
als je even niet kijkt, is ie er geweest”
https://www.youtube.com/watch?v=JgQcXnr9b_Y
🙂 Leuk. Goed ook een beetje eerherstel voor de arme sprinkhaan. Ik doe ‘m een beetje onrecht, vrees ik.
Ondanks vele sprinkhanenplagen zijn er nog steeds sprinkhanen. Zo bezien hoeft de huidige mensenplaag niet het einde van de mensheid te betekenen. Maar is de mensheid zelf in staat om de populatie op vredige wijze terug te dringen tot een omvang naar draagkracht van de aarde? Bijvoorbeeld via een wereldwijde langdurige 1-kindpolitiek? Daarover ben ik niet optimistisch.