In zijn nieuwe boek1 onderzoekt Alessandro Baricco de digitale revolutie. De veranderingen van de laatste veertig jaar zijn volgens hem niet alleen technisch maar vooral mentaal.
Baricco dateert de start van de digitale revolutie in 1978 met de introductie van het spel Space Invaders. Het was een van de eerste computerspelletjes. Ik herinner me niet dat ik dit spelletje heb gespeeld, maar ik herinnner me wel een ander computerspel uit het begin van de jaren ’80. We speelden het op de Personal Computer die via mijn vader’s werk was aangeschaft. Je moest met floppy disks eerst het besturingsprogamma laden en daarna met een andere floppy disk het spel. Het was een soort avonturenspel. Je dwaalde als een een personage door een omgeving waarin je allerlei problemen moest oplossen en op zoek moest naar een schat. Er waren kamers met deuren die je moest openen en ik herinner me dat je op een gegeven moment op een soort dakterras kwam met een bad waar ook een vrouw rondliep. Heel spannend, ondanks de hopeloze interface van toen.
Nu ik het zo opschrijf lijkt het net een droom en dat is eigenlijk ook precies wat Baricco beschrijft. Door de digitale revolutie is er een nevenwereld ontstaan. De wereld van internet, WhatsApp, LinkedIn, Facebook, Instagram, Snapchat, enz. Het is een wereld die zich afspeelt tussen mens, toetsenbord en scherm. We brengen bijna allemaal elke dag tijd door in die wereld. Jonge mensen zelfs meer dan twee uur per dag. Alleen dat al is niet alleen een technische verandering maar ook een enorme gedragsverandering: een mens is geëvolueerd tot een dier dat minimaal twee uur per dag op een schermpje zit te pielen.
Het goede van Baricco is dat hij hier niet schamper over doet. Hij beschrijft zijn ergernis over tafelgenoten die voortdurend op hun telefoon kijken, maar hij maakt ook duidelijk dat de digitale nevenwereld een verrijking kan zijn van ervaringen in de ‘echte’ wereld. De Italiaanse schrijver laat heel goed de geschiedenis van de veranderingen zien. Hij stelt bovendien dat er een onderliggende mentale revolutie is. Deze mentale revolutie stamt uit de tegencultuur van de jaren ’60 aan de Amerikaanse westkust. De pioniers van de digitale revolutie kwamen uit die tegencultuur en ontplooiden de mogelijkheden van de computers voor de “vrijheidsstrijd”. Dat leek mij in eerste instantie wel heel ver gezocht, maar iemand herinnerde mij aan de tentoonstelling California: designing freedom. 2. Daarin werd overtuigend getoond hoe de geest van vrijheid in het California van de jaren zestig bepalend was voor de wereld van het design. Van het ontwerp van affiches, vlaggen, computers, tenten en telefoons tot en met rijdende auto’s. De ideologie van individuele vrijheid en breken met het bestaande was kenmerkend voor het design van de digitale innovaties maar misschien ook wel voor de digitale revolutie als geheel.
Ik herken wel het vrijbuiterige uit de computerwereld. Vrijwel alle echte goede programmeurs die ik ken hebben inderdaad een ietwat anarchistische inslag. Maar is dit misschien ook niet het gevolg van een bepaalde mate van talent, macht en succes? Als jij – als enige – weet hoe je bepaalde dingen voor elkaar kunt krijgen dan kun je je het ook permiteren om pas om elf uur op kantoor te verschijnen en de hele dag op Garfieldsloffen rond te lopen.
Baricco benadrukt dat de pioniers van de digitale revolutie geen ideologie hadden en geen vooropgezet plan. Het was vooral een methode. Hij citeert Stewart Brant die zegt: “Veel mensen proberen de aard van de mens te veranderen, maar dat is echt tijdverspilling. Je kunt de aard van de mensen niet veranderen, wat je wel kunt doen is de tools die ze gebruiken veranderen, de technieken veranderen. Dan verander je de samenleving”.
Ik denk dat je moet concluderen dat de digitale revolutie net als de industriele revolutie een samenspel was van factoren. Aan de ene kant was er de ontdekking en inzet van nieuwe technieken en aan de andere kant bepaalde maatschappelijke factoren zoals de vrijheidscultuur in het California van de jaren zestig. Door dat geheel verandert de samenleving en daarmee ook het gedrag van de mensen. En wellicht ook de mens zelf …