Armoede, geweld, milieuvervuiling: het is duidelijk dat er veel mis is in onze wereld. En het is ook duidelijk dat dit niet eenvoudig te veranderen is. Maar het is misschien wel mogelijk om een betere architectuur te bedenken.
De wereld zoals wij die nu kennen is het resultaat van een lange historische ontwikkeling. Van het samenleven in kleine geïsoleerde groepen jagers en verzamelaars, via relatief zelfstandige landbouw nederzettingen, en geïndustrialiseerde natie-staten tot onze huidige geglobaliseerde wereld. De ontwikkelingen zijn de laatste eeuw zo snel gegaan dat je je af kan vragen of onze historisch bepaalde samenlevingsstructuren wel voldoende zijn meegegroeid. Er lijkt in ons huidige systeem een fundamentele disbalans te zijn ontstaan. Het mondiale menselijke leefpatroon put de aarde uit en er is een buitengewoon onrechtvaardige verdeling van macht en rijkdom die niet of nauwelijks te corrigeren lijkt. Als goedwillend individu is het heel frustrerend dat je hierop nauwelijks invloed hebt, maar er is misschien wel wat te doen. We kunnen in ieder geval proberen te bedenken hoe we het idealiter zouden willen hebben.
Zonder nu te geloven in de utopie van een ideale wereld kunnen we wel proberen om een zo goed mogelijke (of betere) inrichting te bedenken. Er is een heel mooi voorbeeld van die manier van denken uit de geschiedenis van de filosofie, namelijk het idee van de scheiding der machten door Montesqieu. Hij bepleitte dat het beter zou zijn als er een evenwicht zou bestaan tussen de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. Toen hij deze ideeën in 1748 publiceerde was er nog allerminst sprake van een spreiding van de macht, maar was die in Frankrijk geconcentreerd bij de Koning. Een halve eeuw later werd zijn Trias politica uitgangspunt voor de Amerikaanse en Franse grondwet.
Nu in onze geglobaliseerde wereld moeten we denk ik concluderen dat het systeem van natie-staten niet meer voldoet. De moderne technologie maakt de nationale grenzen fluïde. Iedereen kan in principe in 24 uur van de ene kant van de wereld naar de andere. Bovendien kan iedereen via televisie en internet à la minute zien hoe het er elders aan toe gaat. Het is absurd dat iemand die toevallig in West-Europa geboren wordt een zorgeloze toekomst tegemoet gaat, terwijl iemand die 2000 kilometer zuidelijker wordt geboren in armoe moet leven. We kunnen het niemand kwalijk nemen dat hij die afstand probeert te overbruggen.
De grote vraag is: hoe kunnen we het anders – en rechtvaardiger – inrichten, zonder dat de boel instort? De vraag is zo complex dat je bijna niet weet waar je moet beginnen. Mijn voorstel zou zijn om leentjebuur te spelen bij de Informatie en Communicatietechnologie (ICT). Om het enorme aandeel van ICT en de complexiteit daarvan in organisaties te kunnen blijven overzien is een nieuw vakgebied/hulpmiddel ontstaan: Enterprise Architectuur.
De definitie van Enterprise Architectuur is:
‘‘the fundamental organization of a system, embodied in its components, their relationships to each other and the environment, and the principles governing its design and evolution. 1’’
Het is een lastige definitie, maar de belangrijkste elementen zijn:
- het gaat om de organisatie van een systeem met al zijn samenstellende delen en zijn relaties tot de omgeving
- en het gaat om hoe het nu zit en hoe het moet worden
In de ICT wordt Enterprise Architectuur altijd opgesteld voor één organisatie, bijvoorbeeld Shell, of Schiphol of de Belastingdienst, maar je zou Enterprise Architectuur ook kunnen toepassen op de maatschappij als geheel. De geglobaliseerde wereld is in zekere zin ook één systeem.
Startpunt voor het opstellen van een Enterprise Architectuur is altijd een visie. Waar willen we heen? Dat wordt uitgewerkt in bepaalde uitgangspunten: architectuurprincipes. Deze principes worden zo gekozen dat daar binnen een organisatie algemeen overeenstemming over is. Twee architectuurprincipes van de Nederlandse overheid zijn bijvoorbeeld: “Afnemers (burgers en bedrijven) krijgen de dienstverlening waar ze behoefte aan hebben” en “kunnen erop vertrouwen dat informatie niet wordt misbruikt” 2
Daarnaast wordt in een Enterprise Architectuur rekening gehouden met zogenaamde “drivers” en “constraints”.
“A driver represents an external or internal condition that motivates an organization to define its goals and implement the changes necessary to achieve them”3.
Een voorbeeld van een driver in groter maatschappelijk verband zou zijn: de globalisering of de uitputting van de natuurlijke grondstoffen van de aarde.
Een constraint is een beperking.
“A constraint represents a factor that prevents or obstructs the realization of goals.”
Een voorbeeld van een constraint is de historische realiteit dat er gemeenschappen zijn met een eigen taal, cultuur en geschiedenis die niet noodzakelijk corresponderen met nationale grenzen.
Het vaststellen van gedeelde principes en het bepalen van drivers en constraints zouden – denk ik – een kader kunnen bieden voor een architectuur van de toekomst.
- ISO/IEC 42010: 2007
- https://www.noraonline.nl/wiki/Principes
- http://pubs.opengroup.org/architecture/archimate3-doc/chap06.html
Er is niet 1 waarheid, niet 1 systeem. Open architectuur die leidt tot diverse systemen binnen de constraints en drivers. Dat valt te bedenken.
Implementeren vanuit het bestaande, lijkt me geen optie.
Iets voor schatrijke entrepreneurs die buiten onze dampkring denken.
Graag willen we verlossing van dit aardse getob.
Ha Kommer, over dat er niet 1 waarheid zou zijn daar wil ik nog wel graag een keer een boom met je opzetten. (Ik denk dat dat een desastreus uitgepakte popularisering is van bepaalde postmoderne noties.)
Maar dat je vindt dat implementeren vanuit het bestaande geen optie is, daar schrik ik van. Zie je het werkelijk zo pessimistisch? Is het niet beter om uit te gaan van de mogelijkheid tot verandering? En natuurlijk wel realistisch te blijven over de haalbaarheid?
Helemaal mee eens. Het is overduidelijk dat nationale sturing op het deelsysteem nationale staat al lang niet meer voldoet, in een wereld waarin mensen maar vooral bedrijven zich steeds mondialer bewegen. Allerlei verborgen kosten (armoede, ongelijkheid uitputting van de natuurlijke hulpbronnen en milieuschade) worden nu mondiaal niet beprijst in ons mondiale kapitalistische systeem. En de nationale overheden zijn onvoldoende in staat om daar internationaal eensluidende corrigerende wet- en regelgeving tegenover te zetten. Diezelfde nationale overheden doen zelfs mee in het sub-optimalisatie spel ten koste van het mondiale welzijn.
Elke (gekozen) systeemgrens creëert zijn eigen groep en identiteit. Een kenmerk van groepen/systemen is dat het de neiging heeft zijn eigen overleving voorop te stellen, ook als dat ten koste gaat van andere deelsystemen. Ik vermoed dat die neiging een fundamentele biologische oorsprong heeft.
Die neiging wordt pas een probleem zodra de overleving van dat deelsysteem door veranderingen steeds afhankelijker wordt van zijn omgeving en het deelsysteem eigenlijk niet langer in staat is om haar omgeving op een dusdanige manier te beïnvloeden dat ze kan overleven.
Hoogste tijd om de systeemgrens van het nationale los te laten zou ik zeggen en heel goed na te denken waar een nieuwe systeemgrens zou moeten liggen voor de lange termijn overleving van het geheel.
Misschien kan ICT en de Enterprice Architecture theorie daarbij helpen. Alhoewel ik me afvraag in hoeverre door door de ICT in het lever geroepen kunstmatige intelligentie niet steeds beter in staat zal zijn om de complexe interacties tussen deelsystemen te doorzien en te beïnvloeden op een manier die gunstig is. Er van uitgaande dat de doelstelling van die kunstmatige intelligentie in lijn is wat wij als menselijke soort belangrijk vinden.