Het New Yorkse kunstenaarscollectief Future Feminism gaf een buitenissig optreden op het popfestival Le Guess Who? De feministen trokken alles uit de kast voor een meer vrouwelijke toekomst. ‘Moeten we ons zorgen maken?’, zo vroeg de vriend waarmee ik was, zich af.
Ondanks de – zeer gewaardeerde – ironie een serieuze vraag. Hebben de woest tekeergaande dames van Future Feminism 1 een punt? Is er een verschuiving gaande van een meer “mannelijke” cultuur naar een “vrouwelijke”? Zou die er moeten komen? En wat houdt dat dan in?
Ik denk een verschuiving te zien die hier misschien mee te maken heeft. Het is een verschuiving in de waarde die gehecht wordt aan denken en rationaliteit aan de ene kant en emoties en gevoel aan de andere kant. Een paar voorbeelden:
Het meest verontrustende is het succesvolle appel van Trump en andere rechts-populistische leiders op een mengsel van nationalistische, protectionistische en andere gevoelens. De stemmers laten zich niets gelegen liggen aan argumenten en lijken puur op hun gevoel af te gaan. (Hetzelfde lijkt overigens voor Trump te gelden). Op dit voorbeeld valt historisch gezien wel wat af te dingen. Populistisch appels op emoties die voorbij gaan aan alle redelijkheid zijn misschien wel van alle tijden en kennen we in ieder geval al van de Romeinen. Maar misschien is het wel zo dat de politiek nu meer dan vroeger bepaald kán worden door emotie.
Een ander voorbeeld is het klimaat aan universiteiten. Er is met name op universiteiten in Amerika maar ook onlangs in Nederland een roep om zogenaamde “safe spaces”. Universiteiten moeten een ‘veilige ruimte’ zijn waar vrouwen en minderheden niet geconfronteerd worden met kwetsende teksten of sprekers. Hierover is een enorme controverse ontstaan. De tegenstanders van de “safe spaces” benadrukken de vrijheid van meningsuiting en vinden dat er over alle onderwerpen vrijelijk gediscussieerd moet worden – juist op een universiteit. Voorstanders van “safe spaces” willen niet dat mensen met onfrisse ideeën een podium krijgen op een universiteit. Los van de vraag of “safe spaces” mogelijk en wenselijk zijn, staat een belangenconflict centraal dat nieuw lijkt in de universitaire geschiedenis. Aan de ene kant het belang van een vrije “wetenschappelijke” vrijheid van denken. Aan de andere kant het rekening houden met de effecten daarvan op de gevoelens van anderen.
Een derde positief voorbeeld zie ik in de #meToo beweging. In deze beweging maken vrouwen duidelijk dat ze op een manier zijn benaderd die niet door de beugel kan. Ze overwinnen daarmee – soms pas vele jaren later – hun eigen schaamtegevoel en bovendien allerlei min of meer maatschappelijk aanvaardde rationalisaties zoals “je moet niet zeuren” en “dat hoort er nu eenmaal bij” en “zo zijn mannen” of “het was een jeugdige vergissing”. Ze durven te vertrouwen op de enorme gevoelsimpact die dit soort gedrag op hen heeft gehad en accepteren niet langer het negeren daarvan.
Ik zie in deze drie voorbeelden een verschuiving van verstand naar gevoel. Of anders gezegd: een toename in het belang dat wordt gehecht aan gevoelens. Of dit nu de vrouwelijke toekomst is waar Future Feminism op doelt weet ik niet. Kun je het meer waarde hechten aan gevoelens dan aan argumenten vrouwelijk noemen? De psychoanalytici van honderd jaar geleden beantwoordden deze vraag zonder meer met ja. Tegenwoordig zijn we ietsje terughoudender met dat soort generalisaties. Maar wat houdt een vrouwelijke toekomst in? Wat betekent een stelling als: “Advocate for feminine systems in all areas of governance”?2 En zijn vrouwelijke systemen beter?
Moeten we ons zorgen maken?
- Future feminism bestaat uit Kembra Pfahler, Johanna Constantine en Anohni (beter bekend als Antony Hegarty van Antony and the Johnsons). Anohni was overigens niet aanwezig bij het optreden op Le Guess Who?
- The 13 tenets of future feminism
Hoi Gijsbert,
Je kunt een verschuiving naar meer vrouwelijk ook in eerste instantie puur als formele kwestie zien, los van wat voor inhoud dan ook: vrouwen hebben nog altijd op veel gebieden minder stem of macht dan mannen. Een ‘meer vrouwelijke samenleving’ dient daarin evenwichtiger te zijn: iedereen moet even goed gehoord worden, man of vrouw of wat voor identiteit dan ook. Onvermijdelijk zal dit tot inhoudelijke verschuiving leiden: het perspectief van man en vrouw is bij sommige onderwerpen beslist anders – met de me too-discussie / seksualiteit misschien als duidelijkste voorbeeld.
Die verschuiving is in het geval van me too echter beslist geen verschuiving van ratio naar gevoel! Het is een verschuiving in welke ervaring/beleving als relevant moet worden gezien; de vrouwelijke beleving moet eenvoudig als even betekenisvol worden gewaardeerd als de mannelijke. Ze moet gehoord worden, en daarmee zal de interpretatie veranderen. Daarmee zullen waarheid en betekenis en wat als betekenisvolle feiten mag worden gezien verschuiven. (Net als wanneer het perspectief meer verschuift naar dat van kinderen, ongelovigen, dieren, uitgesloten bevolkingsgroepen, etc.)
Je gaat in je artikel uit van de aanname dat het oude mannelijke perspectief rationeel is, maar hebben we niet allang geleerd dat in politiek, cultuur, identiteit en samenleving ‘rationeel’ alleen maar het stempel is dat de dominante partij op haar toevallige overtuigingen drukt? (Wij van wc-eend adviseren wc-eend / wij mannen vinden onszelf rationeel en adviseren mannelijke rationaliteit!)
Ook t.a.v. Trump: je schrijft ‘De stemmers laten zich niets gelegen liggen aan argumenten en lijken puur op hun gevoel af te gaan.’ En dat de trumpianen ‘voorbijgaan aan alle redelijkheid’. Ik denk dat ze vooral ándere argumenten gebruiken en andere maatstaven hanteren voor welke argumenten al dan niet redelijk zijn. Vergis je niet: heel veel heel slimme mensen hebben op Trump gestemd en zijn nationalistisch of protectionistisch. Als je dat afdoet als irrationeel gevoel tegenover ‘echte’ rationaliteit, en impliciet ‘jouw’ rationele hoger acht dan het gevoel van de ander, zul je geen gelijk krijgen, niet van ze winnen en ook niet met ze in gesprek kunnen gaan…
De vraag die je bijna aan het einde stelt, of vrouwelijke systemen beter zijn… Ik denk dat ze noch beter noch slechter zijn. Ik ben een voorstander van gelijke waarde voor zo veel mogelijk verschillende stemmen – daarin zit voor mij sowieso een verbetering van de samenleving; helemaal los van wat dit inhoudelijk naar zou tenderen.
En je allerlaatste vraag: moeten we ons zorgen maken? Ach, we moeten ons altijd zorgen maken en tegelijk moet je je vooral niet te veel zorgen maken 😉
Over de formele verschuiving in man/vrouw verhoudingen zijn we het eens. Over de verschuiving van ratio naar gevoel verschillen we van mening. Ik begrijp je kritiek en ik zit er nu op te broeden hoe je zo’n verschuiving zou kunnen aantonen. Om een voorbeeldje te noemen. Ik ken via via iemand die aanhanger is van Trump, een buitengewoon intelligente man met een hoge positie, maar ik heb het idee dat zijn steun aan Trump totaal niet is gebaseerd op ratio maar vooral op gevoel en dan ook nog eens van de meest ongedifferentieerde soort. In dit geval zou je kunnen zeggen: die man heeft wel degelijk argumenten alleen vinden “wij” die niet rationeel. Maar als ik dan informatie over zijn gedrag toevoeg, dan wordt het beeld anders. Bijvoorbeeld: hij luistert totaal niet naar tegenargumenten. Hij houdt niet op om over “buitenlanders” te praten en hij kan bijna nergens anders meer over praten. Hij vervreemdt zijn familie en vrienden van zich … Dan zou ik zeggen deze man is ondanks zijn intelligentie niet meer rationeel, maar hij wordt beheerst door zijn (bijna pathologische) gevoel. (Overigens zou dit ook een goede beschrijving zijn van Herr H. uit D. in de jaren ’20)
Dit is maar één voorbeeld en ik zou niet durven beweren dat dit voor alle Trump-aanhangers geldt. Maar ik vraag me voor mezelf nu wel af hoe je vast kan stellen waar mensen zich door laat leiden? Ratio of gevoel? En hoe zou je moeten aantonen dat daar een verschuiving in plaats vindt?
Ik weet nog even geen antwoord 😉
Maar veel dank voor je uitgebreide reactie!