Over wat geluk is wordt al gediscussieerd sinds de klassieke oudheid. Onderzoeker Ruut Veenhoven koos voor een pragmatische aanpak. Hij meet geluk door personen te laten aangeven hoe gelukkig zij zijn. De Denen scoren het hoogst. Waarom?
In de World Database of Happiness staan de metingen van meer dan 150 landen uit de periode 2005-2014. De deelnemers aan het onderzoek hebben hun eigen geluk gescoord op een schaal van 1 tot 10. De Denen geven hun eigen leven gemiddeld een 8.4. 1 Nederland staat met een 7.6 op de negende plek in de rangorde van meest gelukkige landen. Landen als Togo, Burundi en Tanzania staan helemaal onderaan. De inwoners van die landen beoordelen hun levensgeluk met minder dan een 3.
Een recent artikel in de De Groene laat overtuigend zien dat er een sterk verband is tussen modernisering en geluk. Welvaart, goed onderwijs, vrijheid en rechtvaardigheid (met namen het ontbreken van corruptie) vertonen allemaal een sterke correlatie met hogere gelukscijfers. Je zou kunnen zeggen dat het randvoorwaarden zijn voor geluk. Maar wat is geluk? Waarom scoort bijvoorbeeld Nederland bijna een punt lager dan Denemarken, terwijl deze landen elkaar qua welvaart en modernisering niet veel ontlopen?
Veenhoven definieert geluk als:
Het is aardig om deze definitie af te zetten tegen de filosofie van Aristoteles. Hij beschouwt geluk -‘Eudaimonia’ – wel als nastrevenswaardig doel, maar hij ziet geluk niet zozeer als een subjectieve beoordeling, maar als een bepaalde manier van leven. En Aristoteles heeft ook een oordeel over welke manier van leven beter is.
“… het goede voor de mens is een activiteit van de ziel in overeenstemming met de deugd, of als er meer soorten deugd dan één zijn, in overeenstemming met de beste en meest perfecte soort”2
En de beste en meest perfecte soort deugd voor de mens is het intellect (reason) omdat de mens zich daarin onderscheidt van het dier. De hoogste vorm van geluk is volgens de Grote Griek contemplatie.
“For contemplation is both the highest form of activity (since the intellect is the highest thing in us, and the objects that it apprehends are the highest things that can be known), and also it is the most continuous, because we are more capable of continuous contemplation than we are of any practical activity.”3
Persoonlijk kan ik hier wel enigszins in mee gaan 😉 maar het heeft me altijd verwonderd hoe je dit als een algemeen geldige uitkomst kan beschouwen. Het lijkt mij overduidelijk dat de meeste mensen helemaal niet gelukkig worden van louter contemplatie. Integendeel – zou ik bijna zeggen. Het is denk ik beter om terug te gaan naar het uitgangspunt van Aristoteles dat het geluk afhankelijk is van de activiteit van de ziel in overeenstemming met de ‘deugd’. Voor de één betekenen die activiteiten en de deugd iets anders dan de ander: ze moeten in overeenstemming zijn met iemands talenten en mogelijkheden. Daarnaast blijft ook Aristoteles pleidooi voor het houden van het midden tussen allerlei extremen natuurlijk heel wijs.
En hoe zit dat nu in Denemarken? Zitten de zomerhuisjes vol met diep in gedachten verzonken Denen? Luisteren ze naar Aristoteles op hun Iphone in de metro? Voor zover mijn beperkte observaties reiken niet. Als ik iets als typisch Deens zou moeten noemen dan zou ik zeggen dat de schaal waarop hier alles gebeurt kleiner en menselijker is. Doordat het een klein land is en een klein taalgebied en een relatief gelijk verdeelde welvaart heeft ieder persoonlijk een groter aandeel in het geheel. Daardoor heb je als individu relatief meer zeggenschap in het bestuur en zijn er bijvoorbeeld relatief meer banen in kunst, cultuur, wetenschap en overheid. Daardoor kunnen meer mensen activiteiten ontplooien die passen bij hun ziel (hun talenten) en waarvan ze het gevoel hebben dat het zinvol is en een bijdrage levert aan het geheel.
Dit geldt tot op zekere hoogte ook voor Nederland, alleen is Denemarken nog een slagje kleiner. En er is in Denemarken meer nog dan in Nederland een zeer uitgesproken neiging om iedereen als gelijkwaardig te beschouwen. Als negatief aspect is dit ook bekend als Janteloven: niet boven het maaiveld uitsteken. Maar meer positief beschouwd betekent het een houding waarin niemand op voorhand als beter wordt gezien dan de ander en dat iedereen in principe dezelfde kansen krijgt.
PS: Het bovenstaande is geschreven in een Deense zomerhuisje.
Het is maar de vraag of het onderzoek naar geluk wel deugt en dus of de Denen (en Nederlands) echt wel zo gelukkig zijn. Zie dit artikel van de filosoof Coen Simon:
https://www.filosofie.nl/nl/artikel/47355/index.html
Tja, dat is natuurlijk altijd de vraag.
Als ik het artikel van Coen Simon goed begrijp heeft hij twee bezwaren:
1. Hij twijfelt hij aan de integriteit van de onderzoeken. Hij suggereert dat er bepaalde belangen zijn om bepaalde onderzoeksresultaten te produceren. Dit vond ik nogal een heftige claim met nauwelijks een onderbouwing. Veenhoven verzamelt al jaren cijfers over geluk. De vragen die hij stelt, staan – voor zover ik kon nagaan – los van producten. Voor zover ik weet is hij er ook niet rijk mee geworden.
2. Simon meent dat het “meten” en vergelijken van geluk in principe onmogelijk is omdat het er geen definitie van geluk bestaat en omdat er altijd een narratief element is.
Dat vond ik ook niet erg overtuigend. Veenhoven kiest er juist voor om geluk een eigen operationele definitie te geven. Een definitie die gebaseerd is op “zelftoeschrijving”. Daarmee ga je er vanuit dat mensen hun eigen gelukstoestand kunnen samenvatten in een cijfer. En ja, dat is natuurlijk niet hetzelfde als geluk en ja, je weet nooit 100% zeker dat iedereen hetzelfde eronder verstaat en je weet zelfs niet of ze ‘de waarheid’ spreken. Het lijkt een beetje op de eeuwige discussie over intelligentie en intelligentietests. Er is geen algemeen aanvaarde definitie van intelligentie en het is zeker geen uitgemaakte zaak dat een intelligentietest echt intelligentie meet, maar de score op een intelligentietest is wel degelijk een goede voorspeller van bepaalde vaardigheden en zaken zoals succes op school.
Het charmante van de methode van Veenhoven is dat het vergelijking mogelijk maakt: vergelijking tussen groepen mensen en door de jaren heen. Dat de mensen in Denemarken hun geluk veel positiever beoordelen dan Tanzania lijkt me geen onaannemelijke uitkomst. Daar heb je niet de individuele verhalen van alle Denen en Tanzanianen voor nodig.
Waar je wel aan kan twijfelen is of bijvoorbeeld het gemeten verschil tussen Denen en Nederlanders een reëel verschil is in geluksbeleving tussen de inwoners van beide landen, maar zover wil Simon niet eens meegaan. Ik begrijp niet zo goed waarom.