Het succes van de moderne wetenschap is voor een groot deel te danken aan het systematisch zoeken naar fouten: je stelt een hypothese op en probeert deze in een testsituatie te falsifiëren. In je persoonlijk leven is dit waarschijnlijk geen goed idee. Maar hoe ontdek je dan dat je fout zit?
Een van de grootste fouten in mijn leven is – denk ik – dat ik veel te lang in een relatie ben gebleven met iemand waar ik niet echt van hield. Daardoor heb ik in ieder geval haar veel pijn gedaan. Ik had al heel vroeg in de relatie twijfels, maar ik ben er toch steeds weer mee door gegaan. Haar en mijzelf voor de gek houdend. Dit patroon geldt denk ik voor meer van onze complexe fouten en gebreken: we hebben ergens het gevoel dat er iets niet klopt aan wat we doen, maar het wordt niet zodanig helder dat we inzien wat we verkeerd doen en ons leven beteren. Hoe kom je er nu achter dat je fout zit? Laten we beginnen met een paar eenvoudiger fouten.
Stel dat je bij een vriend op bezoek gaat en als je weer terug wil naar huis regent het heel erg. De vriend leent je zijn paraplu en vervolgens laat je die in de trein liggen. Geen heel ernstige fout, maar toch niet OK. Als het je eigen paraplu was geweest zou het alleen maar stom zijn, maar omdat het de paraplu van je vriend is, waar hij misschien wel gehecht aan is, kun je het toch wel een fout noemen. Hij leent je zijn bezit in het vertrouwen dat hij het terug krijgt en je beschaamt dat vertrouwen. Het is in zo’n situatie denkbaar dat je er helemaal nooit achter komt dat je iets fout hebt gedaan. Bijvoorbeeld het weer klaart op en je vergeet ‘gewoon’ dat je een paraplu bij je had en dat je die had geleend. Dit is niet theoretisch: ik had ooit een vriendin die op deze manier met de spullen van anderen (en van zichzelf) omging. Er zat geen kwade wil achter. Het was wel ongelooflijk slordig en irritant.
Dat je erachter komt dat je iets fout hebt gedaan kan eigenlijk maar op twee manieren: doordat je het zelf beseft of doordat iemand anders je er op attendeert. In bovenstaand voorbeeld kun je zeggen dat ‘fout’ misschien wel een erg zwaar woord is en dat het meer een slordigheid of vergissing is. Het lijkt afhankelijk te zijn van de waarde van het object en de schade of pijn die je berokkent. Stel dat je niet een paraplu leent maar bijvoorbeeld een gitaar en je laat die in de trein liggen … In dit geval is het bijna ondenkbaar dat je er niet vroeg of laat zelf achter komt dat je de gitaar niet hebt meegenomen. Het kan wel zijn dat iemand anders je er eerder aan herinnert, bijvoorbeeld een medereiziger, maar essentieel is dat je een besef hebt dat de gitaar belangrijk is voor de ander. Belangrijker dan een paraplu. Het lijkt er op dat begrip wat iets voor een ander betekent, een voorwaarde is om te kunnen beseffen dat je iets verkeerd hebt gedaan.
Hoe zit het nu bij complexe persoonlijke fouten zoals in het voorbeeld van de relatie? Het was voor mij een heel lang proces van me langzaam realiseren welke behoefte de relatie voor mij vervulde en wat de relatie betekende voor haar. Pas na jaren besefte ik dat het niet met elkaar strookte en hoe ik daar op een bepaalde manier misbruik van maakte.
Is het denkbaar dat iemand anders mij dat eerder duidelijk gemaakt zou hebben en mij ervan weerhouden zou hebben om in een moment van zwakte terug te keren? In theorie wel, in de praktijk is het zeer de vraag. We zijn zeer terughoudend met elkaar op dit soort zaken wijzen en schrikken terug voor zo’n zulke intieme inmengingen. Misschien ook terecht. Ik weet niet of ik het van een ander aan zou hebben genomen. Maar misschien mogen we elkaar in vriendschap wel wat meer op mogelijke fouten wijzen.
Ik wacht in spanning af.