Vrijheid, gelijkheid, broederschap waren de drie grote waarden van de Franse Revolutie. Ze dienden als kapstok voor het literaire festival Winternachten. Broederschap wordt het minst geciteerd, maar het leverde wel de interessantste discussie op. Misschien is het wel de grootste uitdaging van de 21ste eeuw …
Toen mijn broertje en ik een jaar of vier/vijf waren, kregen we op een gegeven moment allebei een dinky toy 2CV. Het was ons favoriete speelgoedautootje omdat ons gezin ook in een Lelijke Eend reed. Bij een broederlijke twist heb ik de 2CV van m’n broertje stuk gemaakt. Het scheen dat ik dat wel vaker deed en mijn moeder was dit zo zat dat ze een hamer pakte en tot onze grote ontzetting ook mijn 2CV in elkaar timmerde. Ik heb daarna nooit meer iets van m’n broertje kapot gemaakt.
Hier moet ik altijd aan denken bij het woord broederschap. Mijn broer en ik konden, en kunnen, het heel goed vinden en we hadden zelden of nooit ruzie, waarschijnlijk ook dankzij de onorthodoxe opvoedingsmethodes van onze moeder. Maar broederschap komt niet vanzelf. Het zit ook niet ingebakken in de menselijke natuur (althans niet bij ons allen) en je moet er dingen voor doen, en laten.
In de discussies op Winternachten o.a. van Bas Heijne met David Van Reybrouck werd geopperd dat je de 20ste eeuw zou kunnen zien als de eeuw van de gelijkheid (bijvoorbeeld gelijke rechten voor zwarten en vrouwen) en dat in de 21ste eeuw broederschap het belangrijkste thema wordt. Men meende deze tendens al te zien in fenomenen als identiteitspolitiek en het wij-zij-denken. Wat houdt broederschap in? Hoe inclusief is ons wij-gevoel?
Van Reybrouck noemde Robert Putnam’s theorie van twee soorten sociaal kapitaal. Het ene bindt samen (bonding) en het andere slaat bruggen (bridging). Het samenbinden vindt plaats tussen mensen die zich in elkaar herkennen: mensen met dezelfde achtergrond, opleiding enz. De tweede vorm van sociaal kapitaal is het bruggen slaan: de verbinding leggen met mensen uit geheel andere groepen. Doordat mensen steeds meer alleen leven 1 is er steeds minder gemeenschapszin (binding) en daardoor wordt het volgens Putnam ook steeds moeilijker om tegenstellingen tussen groepen te overbruggen. Er is geen broederschap zonder banden.
Het maakt de uitdaging des te groter. De waarde van gelijkheid heeft gelukkig universeel ingang gevonden. De meesten van ons onderschrijven ook dat de een niet meer recht heeft op de rijkdom van onze planeet dan de ander. En gelukkig daagt ook het besef we met z’n allen een te grote aanspraak doen op de aarde. Nu nog het broederschap. Hoe voorkomen we dat we elkaars autootjes kapot maken? (Ik zal m’n moeder eens vragen.)
Wel interessant: jouw neiging(behoefte) om dingen van je kleine broertje kapot te maken. En geweldig hoe je moeder dat heeft opgelost. Radicaal en helder.
Ik neem aan dat die destructieve neiging bij jou niet meer zo sterk aanwezig is, anders moet ik mn DinkyToys in veiligheid brengen. Hoort bij bepaalde leeftijd. En vanwaar die behoefte (heijne/vReybrouck) om perioden te duiden? Wat helpt dat? Het is ook zo schematisch/modelmatig.
Ik geloof dat Van Reybrouck het niet bedoelde als perioden maar als voorwaarde voor broederschap. Dat je als het ware eerst banden moet hebben met je directe omgeving voordat je je kan bekommeren over mensen en groepen die veel verder van je weg staan. Dat vond ik wel een interessante gedachte.
Fantastisch hè, die reactie van m’n moeder?! Je moet er maar op komen.
Tja en je Dinky Toys zijn nu wel veilig voor mij, denk ik. Tenzij er een 2CV tussen zit …
Vrijheid-gelijkheid-broederschap is een soort mantra van onze cultuur. Het wordt nauwelijks betwist , vandaar dat het een aardig maar ook makkelijk thema is bij discussiefora. Gesteld dat vrijheid en gelijkheid al bereikt zijn, is broederschap dan een wenkend perspectief ? Of, gaat het zelfs die kant op ?
Uit je verhaal begrijp ik dat het eerder het tegendeel is, dat het volgens Putnam steeds meer aan één van de voorwaarden, bonding, ontbreekt. Ik denk dat het inderdaad nuttiger is om te kijken waar het over gaat en hoe e.e.a. zich ontwikkelt dan weer een loos ideaal te formuleren.
Dat sluit wonderwel aan bij een gesprek met schrijver Johan Fretz, “dubbelbloed”, gisteravond bij Kunststof. Hij zegt aan het einde moeite te hebben met het modieuze woord “verbinding” , prachtig maar wat doe je ermee. Hij pleit voor het begrip “gedeelde menselijkheid” waarin je de ander erkent.
“De meesten van ons onderschrijven ook dat de een niet meer recht heeft op de rijkdom van onze planeet dan de ander”. Dit onderschrijven is volgens mij een leeg begrip. Het wordt gedaan vanuit een positie van welvarendheid maar is niet getest door een afname van de eigen welvarendheid ten gunste van de ander.
Hoi Gijsbert, ik kwam een artikel tegen over “
Facebooks main purpose may not work for this world” en moest aan jouw blog denken. Ik denk dat de oprichter van Facebook het met Putman eens is. Een teleurgestelde Marc Zuckerberg zegt recentelijk
“the world is today more divided than I would have expected for the level of openness and connection that we have today.”
“Facebook has a responsibility to work on connecting people across ideological divides.” While most people mean to do well by each other, “confronting truths or perspectives that don’t fit with ours” can cause people to lash out.
Zuckerberg is dus teleurgesteld in de broederschap van de mens. Misschien had de man van 74 miljard moeten beginnen met het gelijkheidsbeginsel. Misschien had zijn analyse moeten zijn “Inequality causes people to lash out”
Mogelijk zijn ideologische verschillen wel niet zo bedreigend als iedereen gelijk is in rijkdom, veiligheid en rechten. Misschien is dat zelfs wel de essentie van broederschap.
Ik meen te lezen dat jij hetzelfde suggereert.
Ik begrijp dan alleen niet helemaal waarom je de auto van je broer stukmaakte 😉
Interessante gedachte! Sociale media zoals Facebook zijn eigenlijk een heel paradoxaal verschijnsel: technisch zijn ze in staat fysiek ver gescheiden mensen toch te verbinden, maar in de praktijk lijden de sociale media niet tot meer verbondenheid. Eerder tot minder.
Zuckerberg zegt dat hij dat betreurt, maar ik vraag me af of hij echt ooit de intentie heeft gehad om de broederschap tussen mensen te vergroten.
Misschien heb je gelijk dat de eerste en belangrijkste voorwaarde voor broederschap toch is dat mensen een redelijk vergelijkbare uitgangspositie hebben qua levenspeil en kansen.
Behalve dat denk ik dat dat mensen niet alleen maar goed zijn. Gelukkig ook niet alleen slecht.
Leuk de vraag of mensen van nature goed of slecht zijn in samenhang met het thema broederschap.
Zelf geloof ik niet in een intrinsiek goed of slecht mens. Ik geloof dat de situatie “de mens maakt”. Daar zijn bewijzen voor aan te voeren zoals bijvoorbeeld het beruchte Stanford gevangenis experiment.
Deze systeem-technische verklaring gaat veel minder uit van de individuele morele keuzes van de mens. Dat is misschien wel een lastige gedachte in onze, nog steeds door religie beïnvloede (individuele zonde), westerse cultuur.
Systemen (van welke soort dan ook) hebben de neiging om in evenwicht te willen zijn. Zodra dat niet het geval is lijken er “heftige” dingen te kunnen gebeuren.
Systeemevenwicht heb je alleen bij wanneer krachten met elkaar in evenwicht zijn. In ons maatschappelijke systeem vertaalt zich dat naar machten, die juist “gericht” en daarmee in evenwicht zijn. Voor een “stabiel” evenwicht is dan wel transparantie nodig zodat individuen zich een zicht open oordeel over die machten kunnen vormen . Je zou zeggen dat Social media/Facebook daarin toch een belangrijke positieve rol zou kunnen spelen. Die lijken tegenwoordig zelf echter steeds meer het doelwit te zijn van het machts-/krachtenveld. Ik noem maar willekeurig wat (recente) verschijnselen in dit licht: misinformatie, beïnvloede verkiezingen, fake-news en algoritmes die zorgen voor een confirming bias en newsfeed. Daarmee lijken de social media juist wel minder transparantie te bewerkstelligen.
We zijn als mens cognitief in staat om te kunnen overdenken wat ons beïnvloedt. Zou dan de enige morele juiste keuze niet moeten zijn om ons maatschappelijk en economisch systeem in evenwicht te brengen – het gelijkheidsprincipe – om zodoende de voorwaarde te scheppen voor burgers die altijd geneigd zijn tot het “goede”, tot broederschap?
P.s.
Er blijven dan nog wel wat fundamentele vragen over wat betreft de definitie van goed of slecht. Die heb ik impliciet nogal homo-centrisch en tijdsgebonden gehouden.
Wat is goed of slecht gedrag van een mens? Hoe zou je dat moeten definiëren als je ervan uitgaat dat we het resultaat zijn van de evolutie van ons natuur-systeem?
Zou je zelfs de vraag kunnen stellen of er zoiets als goed of slecht gedrag bestaat vanuit het oogpunt van een kennelijk natuurlijk principe als de evolutie?
Op welke tijd-horizon definieer je moreel gedrag? Op welke actoren (biologische soorten) heeft moreel gedrag betrekking?