We worden in Nederland en misschien wel de hele Westerse wereld uitstekend geschoold in logisch denken. Maar veel scholing in het hanteren van emoties en gevoelens hebben we niet gekregen. Ik niet althans, en zeker niet op school. Wat we aan opvoeding krijgen over het omgaan met emoties moet van onze ouders komen. Voor de generatie van mijn ouders gold dat ze daar nog veel minder in ‘geschoold’ waren dan wij. Mijn moeder werd haar hele leven geplaagd door minderwaardigheidsgevoelens, omdat ze alleen huishoudschool had gehad en bijvoorbeeld geen Engels sprak. Mijn vader groeide op in een gezin dat werd gedomineerd door een steil gereformeerde autoritaire vader die sowieso weinig ruimte liet voor gevoelens, en zeker niet als ze niet pasten binnen wat “hoorde”.
Ik denk dat de algemene situatie na de oorlog in Nederland enorm is verbeterd. Veel kinderen nu – zeker in bepaalde kringen – kunnen veel beter praten over wat ze voelen dan wij dat ooit konden (en kunnen misschien). Maar er is ook nog een enorme onbewustheid, en behoefte aan ‘scholing’ in het omgaan met emoties, zeker als het negatieve emoties zijn. René Gude – Denker des vaderlands in 2013-2014 – doopte dit ooit als “humeurmanagement”. Hij wist waar hij het over had omdat hij ongeneeslijk ziek was en daarmee moest dealen. (Zie vooral het laatste ontroerende optreden bij De wereld draait door)
René putte daarbij uit zijn filosofische bagage: met name de Stoa. De Stoïcijnen leerden dat emoties altijd een cognitieve component hebben: een inschatting van hoe een situatie is en die inschatting kun je veranderen, waardoor ook je emoties veranderen. Het is nog steeds de basis voor veel vormen van therapie. Epictetus – een van de grondleggers van de Stoa, maakte het wel erg bont door te beweren dat je je zelfs vrij kunt voelen als je gevangen zit. Hij had als ex-slaaf wel enig recht van spreken.
Een andere leerschool voor het omgaan met emoties is het Boeddhisme. De vier “Edele Waarheden” zijn – in mijn woorden:
- De realiteit van het lijden (Dukka)
- Veel lijden wordt veroorzaakt wordt door je eigen begeerte en gehechtheid
- Je kan lijden opheffen door het loslaten van bepaalde verlangens
- En er is een ‘way out’ voor al het lijden: het achtvoudig pad (begrip, compassie, vriendelijkheid, meditatie, aandacht, mindfulness enz.)
Er is een zekere overlap tussen de Stoa en het Boeddhisme in de beschouwelijkheid, en het loslaten van het oordelen, maar het Boeddhisme heeft ook nog iets extra ten opzichte van de Stoa en dat is denk wat veel mensen aantrekt en onbewust aanvoelen: een zekere warmte en het element van compassie. Mededogen voor jezelf, maar ook voor de ander.
Ik denk niet dat er veel mensen zijn die de vier Edele Waarheden op kunnen sommen als ze een Boeddhabeeld bij het tuincentrum kopen, maar iets hiervan is doorgedrongen in het collectieve bewustzijn. Het lijkt mij een groeiend besef dat we beter moeten leren omgaan met negatieve emoties. Misschien zijn we eigenlijk allemaal wel baby Boeddha’s.
Nog eentje omdat ze ook zo heerlijk lelijk zijn:
