Volgens Luce Irigaray zijn de filosofie en geschiedenis gedomineerd door mannen. Daarmee is het typisch vrouwelijke onderdrukt of in ieder geval niet tot uitdrukking gekomen. Haar expliciete aanname daarbij is dat er een verschil is tussen mannen en vrouwen: de seksuele differentie. Maar wat is dan dat verschil?
Voor zover ik heb kunnen nagaan heeft Irigaray zich niet specifiek bezig zich gehouden met C.G. Jung en je zou niet verwachten dat de ideeën van Jung genade zouden kunnen vinden in de ogen van Irigaray (zie vorig blog), maar er is vanuit de persoonlijkheidsleer van Jung verrassende steun voor haar ideeën.
Het bekendste element uit de persoonlijkheidsleer van Jung is het onderscheid in extravert en introvert. Extraverte mensen halen hun energie liever uit de buitenwereld en richten hun aandacht graag op mensen en dingen buiten zichzelf. Introverte mensen richten zich liever op de innerlijke wereld van hun gedachten, gevoelens en reflecties. 1 Ietsje minder bekend is dat Jung persoonlijkheden indeelt aan de hand van wat hij bewustzijnsfuncties noemt. Hij onderscheidt er vier: denken, voelen, intuïtie en gewaarwording. Dit onderscheid is in de wetenschappelijke psychologie omstreden, maar wel heel interessant aan deze indeling is dat er al sinds 1943 een operationalisatie is in de vorm van de Meyers-Briggs Type Indicator (MBTI). Deze wordt nog steeds veel gebruikt. Onder meer ook in varianten daarvan zoals de Insights samenwerkingsprofielen. Het uitgangspunt is dat iedereen een voorkeursmanier heeft om dingen op een bepaalde manier aan te pakken, zoals je rechts- of linkshandig kan zijn.
Iemand met een voorkeur voor denken baseert zijn beslissingen vooral op logica, terwijl iemand met een voorkeur voor voelen zich meer richt op het effect op andere mensen. Volgens Jung zijn dit elkaar uitsluitende tegenstellingen, dus je baseert je vooral op het denken òf je baseert je op je gevoel. Een van de twee is dominant.
Hetzelfde geldt voor gewaarwording (sensing) en intuïtie. Een voorkeur voor gewaarwording betekent dat je liever via je vijf zintuigen vertrouwt op informatie die realistisch, concreet, praktisch is. Een intuïtief iemand gaat daarentegen liever uit van verbanden, mogelijkheden en ideeën over wat zou kunnen zijn.
Jung heeft in 1921 in Psychologische typen de verschillende types beschreven en het opvallende voor ons nu is dat hij vrij stellige uitspraken doet over de verschillen tussen mannen en vrouwen. Zo zegt hij bijvoorbeeld bij het extraverte gevoelstype
"Aangezien het gevoel onmiskenbaar een meer opvallende eigenaardigheid is van de vrouwelijke psyche dan het denken, treft men dan ook de meest uitgesproken gevoelstypen aan bij het vrouwelijk geslacht."2
En bij de introverte gevoelstypes
"Het primaat van het introverte voelen heb ik hoofdzakelijk bij vrouwen aangetroffen".3
Samengevat zegt Jung eigenlijk dat vrouwen vooral op hun gevoel afgaan en mannen vooral vertrouwen op hun denken. Dit komt ook enigszins overeen met het common sense idee.
Het interessante van de Meyer-Briggs Type Indicator is dat je deze beweringen kunt verifiëren. De MBTI wordt sinds zijn ontstaan in 1943 veel afgenomen, onlangs nog in 2018 bij een grote steekproef van 16.773 mensen in meerdere landen. Onderstaande tabel toont de voorkeurstype verdeling van mannen en vrouwen in een aantal landen. 4
| Mannen (Denken <> Voelen) | Vrouwen (Denken <>Voelen) | |
|---|---|---|
| NL Distributie (n=506) | 62,5% <> 37,5% | 36,1% <> 63,9% |
| US Distributie (n=3578) | 67,6% <> 32,4% | 38,3% <> 61,7% |
| Frankrijk distributie (n=472) | 60,5% <> 39,5% | 24,8% <> 75,2% |
| Duitsland distributie (n=440) | 57,8% <> 42,2% | 30,1% <> 69,9% |
| Brazilië distributie (n=839) | 82,6% <> 17,4% | 68,4% <> 31,6% |
| Mexico distributie (n=395) | 83,4% <> 16,6% | 70,7% <> 29,3% |
| China distributie (n=521) | 66,5% <> 33,5% | 74,3% <> 25,7% |
| MBTI distributie van gevoels- en denktypes onder mannen en vrouwen in verschillende landen in 2018 | ||
In de eerste rij zie je Nederlandse distributie. De steekproef is gehouden onder 506 mensen (n=506). Bij de Nederlandse mannen zie je een meerderheid van denkende types van 62,5% t.o.v. meer voelende types (37,5%). Bij de Nederlandse vrouwen in de steekproef is er een omgekeerde verhouding: bij 63,9% van de vrouwen is het gevoelstype dominant, t.o.v. het denktype (36,1%). Dit komt grofweg overeen met de tendens in Amerika en andere Europese landen. Bijvoorbeeld in de Verenigde Staten zijn bij 61,7 van de vrouwen de gevoelstypes dominant, en bij 67,6% van de mannen de denktypes. Op het eerste gezicht lijkt dit de hypothese van Jung te steunen: bij de vrouwen is het gevoelstype dominanter dan het denktype, maar … Er is een fors verschil met niet-westerse landen. In Brazilië, China en Mexico zijn bij de mannen èn de vrouwen de denktypes veruit in de meerderheid: meer dan 70%.
En er is nog iets interessants aan de hand: de verhouding is niet gelijkmatig. Er zijn gegevens beschikbaar uit een Nederlands onderzoek uit de periode 2004-2008. 5. In dit onderzoek zit een grote groep die de MBTI questionnaire heeft ingevuld via het zogenaamde OPP-assessment systeem. Dit is een versie van de MBTI die werd gebruikt voor management development, coaching, counselling en teambuilding. In deze sample zaten 13.430 mensen.
| Mannen (Denken <-> Voelen) | Vrouwen (Denken <-> Voelen) | |
|---|---|---|
| NL Assessment (n=13.430) | 78,4% <> 21,6% | 55,4% <> 44,6% |
| MBTI OPP-Assessment sample NL in 2008 (n=13.430) | ||
In deze tabel zie je dat bij mannen de denktypes nog sterker de overhand hebben met 78,4%, maar bij vrouwen is er in deze sample nu ook een meerderheid van denktypes van 55,4%. De groep die de OPP-assessment deed, had een hoger beroepsniveau (veel management niveau) met een veel hoger opleidingsniveau dan gemiddeld.
Ik denk dat je uit deze onderzoeksresultaten in ieder geval de volgende conclusies kunt trekken:
- Er zijn verschillen tussen mannen en vrouwen in voelen en denken, maar deze verschillen wijzen niet op een universele dominantie van het gevoelstype bij vrouwen.
- De verschillen tussen mannen en vrouwen qua voelen en denken zijn niet homogeen. Het patroon varieert, afhankelijk van de geografie en het beroepsniveau.
- Er is wèl een universele dominantie van het denktype, t.o.v. het voorkomen van het gevoelstype, ca. 60%, t.o.v. 40%.
Wat de ideeën van Jung over vrouwen betreft, is, denk ik, de conclusie dat ze niet kloppen. Uit bovenstaande onderzoeken blijkt geen universele tendens dat vrouwen zich meer laten leiden door het voelen. Voor het omgekeerde lijkt wel steun: mannen laten zich wel meer leiden door het denken dan door het gevoel.
Het interessante hieraan is dat het de ideeën van Irigaray lijkt te ondersteunen.
Er blijken verschillen te zijn tussen mannen en vrouwen – een seksuele differentie, maar deze verschillen zeggen meer over mannen dan over vrouwen. Er lijkt met de universele meerderheid van het denktype een dominant cultureel perspectief te zijn dat vooral gedragen wordt door mannen. Het goede nieuws is dat het aangeleerd lijkt te zijn en dat vrouwen hebben laten zien dat het patroon doorbroken kan worden. Nu de mannen nog.
- Het onderscheid tussen introvert en extravert wordt nog steeds in de wetenschappelijke psychologie ondersteund. Het is één van de vijf dimensies in de Big Five Personality Traits theorie.
- CG Jung / Psychologische typen, blz. 295
- CG Jung / Psychologische typen, p. 322
- Netherlands (Dutch) Supplement to the MBTI® Manual for the Global Step I™ and Step II™Assessments
- MBTI® Step I™ European Data Supplement (OPP, 2011), 2016
Gelezen met groot interesse. Een ding is mij in het leven vaak opgevallen wat iets zou kunnen betekenen over de verschillen tussen man en vrouw. Ik kom met een heel concreet voorbeeld: wanneer man en vrouw samen op stap zijn geweest, ben ik als vrouw vol van waarnemingen over de belevenissen van de aanwezige mensen, en de man zegt niets. Het lijkt voor mij alsof hij meer in het nu en hier is aan gekomen en wat gisteren gebeurde al lang heeft verwerkt of is vergeten.